Son Dönem Çağatay Türkçesi Konuşma Dili

Rus İmparatorluğu Orta Asya’yı işgal ettikten sonra yerel halkın diline ve dilin yönetimde kullanılmasına karşı ilgisiz bir tavır sergileyerek bölgedeki resmî işlerini kendi dillerinde yürütmüş ve ilk başlarda yerlilerin dilini öğrenme ihtiyacı duymamıştır. Ancak bu tutum zamanla idari ve yargı işlerinin aksamasına, halkla iletişim kurmada güçlüklere yol açtığı için yerel dillerin öğrenilmesine yönelik birtakım çalışmalar başlatılmış, diğer yönden yerli halk için de Rusça öğrenme gereksinimi doğmuştur. Böylelikle Türkistan’da konuşulan dillerle ilgili gramer çalışmalarının yanı sıra Ruslara yönelik konuşma kılavuzları hazırlanmıştır. Bu konuda yapılmış en kapsamlı çalışmalardan biri de Z. A. Alekseyev tarafından ele alınan Çağatay Türkçesi konuşma örnekleridir. Eser Türkistan’a gelen Rus patronların, tüccarların ve toprak sahiplerinin Türkçe, Türklerin ise Rusça öğrenmeleri amacıyla yazılmış ve Sartça adı altında taş baskı ile 1884’te Taşkent’te yayımlanmıştır. Çağatay Türkçesinin son döneminde halk arasından derlenen konuşma cümlelerinin, daha doğrusu günlük dil örneklerinin bir araya getirildiği bu eser tam olarak Frazı na Sartovskom Yazıke: s Russkim Perevodom i Transkriptsiyey (Sartça Konuşma Cümleleri: Rusça Tercüme ve Transkripsiyonuyla) adını taşımakta ve 323 sayfadan oluşmaktadır. Çağatay Türkçesinin son döneminde kayda geçen ve Türkistan Türklerinin çoğunluğunun ne şekilde konuştuğunu gözler önüne seren bu eser oldukça kapsamlı olup ticaret, ulaşım, üretim, zanaat, hayvancılık, çiftçilik, avcılık, eğitim, sağlık, askeriye gibi hayatın neredeyse her alanından derlenmiş örnekleri içermektedir. Bu eser, konuşma örneklerinin yanı sıra, telaffuzun yazımda işaretlenmesi ve ağızlara özgü unsurların yazı diline yansıması bakımından da kayda değerdir.