Borçlar Hukuku Bilgisi Genel Hükümler_{İktisadi ve İdari Bilimler Fakülteleri İçin}

Borçlar hukuku dersleri sadece hukuk fakültelerinde değil, işletme, iktisat, uluslararsı ticaret gibi fakülte ve bölümlerde okutulan derslerdendir. Hatta ön lisans seviyesinde de bu dersler önemli görülmekte öğrenme aşamasında öğrencilere zorunlu dersler bağlamında verilmektedir. Bu doğrultuda borçlar hukukunun genel hükümlerini ele alan elinizdeki kitap, lisans ve ön lisans aşamasında bu dersi alan iktisadi ve idari bilimler fakültesi, işletme fakültesi, siyasal bilgiler fakültesi ve bunun gibi fakültelerde ve meslek yüksekokullarında öğrenim gören öğrenciler için bir ders kitabı olarak kaleme alınmıştır. Bir başka taraftan, mesleki sınavlara hazırlanan mezun öğrenciler için de hatırlatıcı bir el kitabı niteliğinde olması düşünülmüştür.

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR ........................................................................................ xxix
BİRİNCİ BÖLÜM
BORÇLAR HUKUKUNUN KONUSU KAYNAKLARI
TEMEL KAVRAMLAR
§ 1. BORÇLAR HUKUKUNUN KONUSU VE KAYNAKLARI ...............................1
I- Borçlar Hukukunun Konusu......................................................................1
I- Borçlar Hukukunun Kaynakları.................................................................2
A-Türk Borçlar Kanunu ................................................................................2
1- Genel Olarak.......................................................................................2
B- Diğer Kaynaklar .......................................................................................2
1- Borç İlişkilerini Düzenleyen Bazı Kanunlar..........................................2
2- Örf ve Adet Hukuku ............................................................................3
3- Yargı Kararları .....................................................................................3
4- Öğreti..................................................................................................3
§ 2. BORÇ KAVRAMI ....................................................................................4
I- Genel Olarak ............................................................................................4
A- Dar Anlamda Borç...................................................................................4
B-Borç İlişkisi ...............................................................................................5
C-Borç Menfaati ..........................................................................................6
II- Borç İlişkisinin Nisbiliği............................................................................7
A- Genel Olarak ...........................................................................................7
B- Borç İlişkisindeki Nisbi Hakların Kuvvetlendirilmesi................................8
III- Borç ve Sorumluluk ................................................................................9
A- Genel Olarak ...........................................................................................9
B- Sorumluluğa İlişkin Ayırımlar ................................................................10
1- Şahıs ile Sorumluluk - Malvarlığı ile Sorumluluk...............................10
2- Malvarlığı ile Sorumluluğun Kapsam Bakımından Çeşitleri ..............10
a- Sınırsız Sorumluluk.......................................................................10
b- Sınırlı Sorumluluk.........................................................................11
IV- Borç ve Ödev (Külfet)...........................................................................12
§ 3. EDİM ..................................................................................................13
I-Kavram ...................................................................................................13
II- Edim Türleri.............................................................................................14
A- Davranış Biçimi Bakımından: Olumlu ve Olumsuz Edimler ...................14
1- Olumlu Edimler (Müspet Edimler)....................................................14
vi
a- Kişisel edimler (Şahsi Edimler) .....................................................14
b- Maddi Edim..................................................................................15
c- Ayırımın Önemi ............................................................................15
2- Olumsuz Edim...................................................................................16
a- Yapmama Edimi (Kaçınma Edimi) ................................................16
b- Katlanma Edimi............................................................................16
B- İfa Süresi Bakımından: Ani, Sürekli ve Dönemsel Edimler.....................17
1- Ani Edimler .......................................................................................17
2- Sürekli Edimler..................................................................................18
3- Dönemsel Edimler (Aralıklı Edimler).................................................18
C-Bölünüp Bölüneme Açısından Bölünebilen ve
Bölünemeyen Edimler ...........................................................................19
1- Bölünebilen Edimler .........................................................................19
2- Bölünemeyen Edimler ......................................................................19
§ 4. TALEP HAKKI VE ALACAK HAKKI..........................................................19
§ 5. EKSİK BORÇLAR ..................................................................................20
I- Kavram ..................................................................................................20
II- Eksik Borç Türleri ..................................................................................21
A- Doğuştan Eksik Borçlar .........................................................................22
1- Kumar ve Bahis Borcu.......................................................................22
2- Evlenme Simsarlığı Ücreti .................................................................23
3- Ahlaki Ödevden Doğan Borçlar.........................................................23
B- Sonradan Eksik Borçlar..........................................................................24
1- Zamanaşımına Uğramış Alacaklar.....................................................24
2- Konkordato Dışı Borçlar....................................................................25
§ 6. PARÇA VE ÇEŞİT BORÇLARI .................................................................25
I- Kavram ..................................................................................................25
A-Parça Borcu............................................................................................25
B- Çeşit Borcu (Tür Borcu, Nev’i Borcu).....................................................25
II- Ayırımın Önemi.....................................................................................27
§ 7. SEÇİMLİK BORÇLAR.............................................................................27
I- Kavram ..................................................................................................27
II- Seçimlik Borçlara Benzeyen Durumlar...................................................28
A- Sınırlı Çeşit Borcu ..................................................................................28
B- Edimi Değiştirme Yetkisi (Seçimlik Yetki) ..............................................29
vii
İKİNCİ BÖLÜM
BORÇ İLİŞKİSİNİN KAYNAKLARI HUKUKİ İŞLEMLERDEN DOĞAN
BORÇLAR SÖZLEŞMELERİN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ TEMSİL
§ 8. GENEL OLARAK BORÇ İLİŞKİSİNİN KAYNAKLARI ..................................31
I- Genel Olarak ..........................................................................................31
II- Sözleşmeler...........................................................................................31
III- Haksız Fiiller.........................................................................................32
IV- Sebepsiz Zenginleşme ..........................................................................32
V- Culpa in Contrahendo Sorumluluğu (Sözleşme Görüşmelerindeki
Kusurdan Sorumluluk).........................................................................32
A- Genel Olarak .........................................................................................32
B- Sözleşme Öncesi Kusurla Verilen Zararda Sorumluluğun Dayanağı .........34
§ 9. İRADE SERBESTİSİ ...............................................................................34
I- Genel Olarak ..........................................................................................34
II- Sözleşme Özgürlüğünün Görünüm Şekilleri...........................................35
A- Sözleşme Yapma Özgürlüğü..................................................................35
1- Genel Olarak.....................................................................................35
2- İstisna: Sözleşme Yapma Zorunluluğu ..............................................35
a. Kamu Hukuku Kaynaklı Sözleşme Yapma Zorunluluğu.................35
b. Özel Hukuk Kaynaklı Sözleşme Yapma Zorunluluğu.....................36
aa- Kanundan Kaynaklanan Sözleşme Yapma Zorunluluğu .........36
bb- Dürüstlük Kuralından Kaynaklanan Sözleşme
Yapma Zorunluluğu ...............................................................36
cc. Ön Sözleşme...........................................................................37
aaa- Genel Olarak ...................................................................37
bbb- Ön Sözleşmenin Şekli......................................................38
ccc- Ön Sözleşmenin Hüküm ve Sonuçları ..............................38
B- Sözleşmenin Diğer Tarafını Belirleme Özgürlüğü ..................................39
C- Sözleşmenin İçeriğini Belirleme Özgürlüğü ...........................................39
D- Sözleşmenin Tipini Belirleme Özgürlüğü...............................................39
E- Sözleşmeyi Değiştirme ve Sona Erdirme Özgürlüğü..............................40
III- Sözleşme Özgürlüğünün Sınırları ve Sınırların Aşılmasının Yaptırımı..........40
A- Sözleşme Özgürlüğünün Sınırları ..........................................................40
1- Emredici Hukuk Kurallarına Aykırılık.................................................40
2- Ahlaka Aykırılık .................................................................................42
3- Kamu Düzenine Aykırılık...................................................................43
4- Kişilik Haklarına Aykırılık...................................................................43
5- İmkânsızlık ........................................................................................45
viii
6- Şekle Aykırılık....................................................................................46
B- Sınırların Aşılmasının Sonuçları .............................................................47
§ 10. HUKUKİ İŞLEMDEN (SÖZLEŞMEDEN) DOĞAN BORÇLAR.....................47
I- Hukuki İşlem Kavramı ............................................................................47
II- Hukuki İşlemin Hukuki Olaylar ve Hukuki Fiiller Alanındaki Konumu..........48
A- Hukuka Aykırı Fiiller ..............................................................................48
B- Hukuka Uygun Fiiller .............................................................................48
1- Duygu Açığa Vurmaları .....................................................................49
2- Tasavvur Açığa Vurmaları .................................................................49
3- İrade Açığa Vurmaları .......................................................................50
a- Hukuki İşlemler ............................................................................50
b- Hukuki İşlem Benzeri Fiiller..........................................................50
c- Maddi Fiiller .................................................................................51
III- Hukuki İşlemlerin Türleri......................................................................52
A- İşlemin Tarafları Bakımından: Tek Taraflı ve Çok Taraflı
Hukuki İşlemler ...................................................................................52
1- Tek Taraflı Hukuki İşlemler ...............................................................52
2- Çok Taraflı Hukuki İşlemler...............................................................53
a- İki Taraflı Hukuki İşlemler: Sözleşmeler .......................................54
aa- Genel Olarak..........................................................................54
bb- Sözleşmelerin Borç Yüklenen Taraflar Açısından Ayırımı ......54
aaa- Tek Tarafa Borç Yükleyen sözleşmeler ............................54
bbb- İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler .............................55
aaaa- Tam İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler:
Sinallagmatik Sözleşmeler.........................................55
bbbb-Eksik İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler ..............56
b- Kararlar ........................................................................................56
c- Ortak İşlemler (Müşterek İşlemler) ..............................................58
B- Malvarlığına Etkisi Bakımından Hukuki İşlemler ...................................58
1- Borçlandırıcı İşlemler........................................................................59
2- Kazandırıcı İşlemler...........................................................................60
3- Tasarruf İşlemleri..............................................................................61
3- Etkilerini Doğurdukları An Açısından Hukuki İşlemler ......................63
§ 11. SÖZLEŞMENİN KURULMASI..............................................................64
I- Tarafların Uyuşması ...............................................................................64
A- Genel Olarak .........................................................................................64
B- Esaslı Noktalarda Uyuşma Zorunluluğu ve İkinci Derecedeki Noktalar .........65
1- Esaslı Noktalar ..................................................................................65
2- İkinci Derecedeki Noktalar................................................................66
ix
C- Şekle İlişkin Kuralların Saklı Olması .......................................................68
II- ÖNERİ (İCAP).........................................................................................69
A- Öneri Kavramı, Unsurları ve Öneriye Davet..........................................69
1- Öneri.................................................................................................69
2- Öneriye Davet...................................................................................71
B- Önerinin Bağlayıcılığı, Bağlayıcılığının Süresi, Geri Alınması
ve Ölümün veya Ehliyetin Yitirilmesinin Etkisi......................................73
1- Önerinin Bağlayıcılığı ........................................................................73
2- Bağlayıcılığın Süresi ..........................................................................73
a- Süreli Öneri ..................................................................................74
b- Süresiz Öneri................................................................................74
aa- Hazır Olanlar Arasında ...........................................................75
bb- Hazır Olmayanlar Arasında....................................................76
3- Önerinin Geri Alınması .....................................................................78
4- Ölümün veya Ehliyetin Yitirilmesinin Etkisi ......................................79
a- Önerenin Ölümü veya Ehliyetini Yitirmesi ...................................79
b- Önerinin Muhatabının Ölümü veya Ehliyetini Yitirmesi...............80
III- KABUL..................................................................................................80
A- Kavram ve Unsurları..............................................................................80
B- Örtülü Kabul..........................................................................................82
C- Kabulün Şekli.........................................................................................83
D- Kabulün Hükmü ....................................................................................84
E- Kabulün Geri Alınması...........................................................................84
F- Ölümün veya Ehliyetin Yitirilmesinin Etkisi ...........................................85
§ 12. GENEL İŞLEM KOŞULLARI ..................................................................85
I- Genel Olarak ..........................................................................................85
A- Terim Tercihi ve Tanım .........................................................................85
B- Genel İşlem Koşullarının Uygulanma Alanı ...........................................86
C- Genel İşlem Koşullarının Unsurları........................................................87
II- Genel İşlem Koşullarına Bağlanan Hukuki Sonuçlar ...............................88
A- Bağlayıcılık Denetimi: Yazılmamış Sayılma............................................88
1- Açıkça Bilgilendirme ve Karşı Tarafın Kabulü Olmaması Durumu: ........ 88
2- Sözleşmenin Niteliğine ve İşin Özelliğine Yabancı Genel
İşlem Koşulları...................................................................................89
B- İçerik Denetimi: Dürüstlük Kuralına Aykırı Koşullar ..............................90
C- Yorum Kuralı .........................................................................................90
D- Değiştirme Yasağı .................................................................................91
E- Yazılmamış Sayılmanın Sözleşmeye Etkisi .............................................91
§ 13. İLAN YOLUYLA ÖDÜL SÖZÜ VERME...................................................92
x
I- Genel Olarak ..........................................................................................92
II- Hukuki Niteliği ......................................................................................92
III- KOŞULLARI...........................................................................................92
A- Bir Sonucun Gerçekleşmesi...................................................................92
B- Genele Yöneltilmiş Olma.......................................................................93
C- Ödül Sözü Verme İlan Yoluyla Gerçekleştirilmelidir..............................93
IV- SONUÇLARI..........................................................................................93
V- Ödül Sözünden Cayma veya Sonucun Gerçekleşmesini Engelleme...........94
VI- Ödüllü Yarışma ....................................................................................95
§ 14. SÖZLEŞMENİN ŞEKLİ .........................................................................96
I- Genel Olarak ..........................................................................................96
II- Şeklin Türleri.........................................................................................97
A- Kaynağına Göre Şekil ............................................................................97
1- Genel Olarak.....................................................................................97
a- Yasal Şekil (Kanuni Şekil) ..............................................................97
b- İradi Şekil .....................................................................................97
2- Yasal Şeklin Türleri............................................................................98
a- Yazılı Şekil.....................................................................................98
aa- Genel Olarak..........................................................................98
aaa- Adi Yazılı Şekil..................................................................98
bbb- Özel Yazılı Şekil ...............................................................98
ccc- Resmi Yazılı Şekil..............................................................99
bb- Yazılı Şeklin Unsurları ..........................................................100
aaa- Metin............................................................................100
bbb- İmza ..............................................................................102
aaaa- Genel Olarak İmza ..................................................102
bbbb- Elektronik İmza ......................................................104
b- Sözlü (Şifahi) Şekil ......................................................................106
B- Doğurdukları Hukuki Etkiye Göre Şekil ...............................................106
1- Geçerlilik Şekli ................................................................................106
2- İspat Şekli........................................................................................107
§ 15. HUKUKİ İŞLEMLERİN (SÖZLEŞMENİN) HÜKÜMSÜZLÜĞÜ .................108
I- Genel Olarak ........................................................................................108
II- Hükümsüzlük Halleri ...........................................................................108
A- Yokluk .................................................................................................109
B- Kesin Hükümsüzlük .............................................................................109
C- İptal Edilebilirlik (İptal Kabiliyeti) ........................................................111
D- Eksiklik (Noksanlık): Tek Taraflı Bağlamazlık (Askıda Hükümsüzlük).........112
E- Nisbi Etkisizlik......................................................................................113
xi
III- Kısmi Hükümsüzlük............................................................................114
§ 16. AŞIRI YARARLANMA (GABİN)..........................................................115
I- Genel Olarak ........................................................................................115
II- Koşulları..............................................................................................115
A- Objektif Unsur: Edimler Arasında Açık Oransızlık ...............................116
B- Sübjektif Unsur: Açık Oransızlığın Kanunda Sayılan
Sebeplere Dayanması.........................................................................117
1- Zor Durumda Kalma........................................................................117
2- Düşüncesizlik ..................................................................................118
3- Deneyimsizlik..................................................................................118
III- Hükümleri ..........................................................................................119
A- Zarar görenin Başvurabileceği Seçenekler ..........................................119
B- Süre.....................................................................................................120
C- Aşırı Yararlanmanın Sözleşmenin Geçerliliğine Etkisi..........................120
§ 17. İRADE BOZUKLUKLARI ....................................................................121
I- Genel Olarak ........................................................................................121
II- Yanılma...............................................................................................121
A- Genel Olarak .......................................................................................121
B- Yanılmanın Esaslı Sayıldığı Durumlar ..................................................122
1- Esaslı Sayılan Açıklama Yanılmaları.................................................122
a- Sözleşmenin Niteliğinde Yanılma ...............................................122
b- Sözleşmenin Konusunda Yanılma ..............................................123
c- Kişinin Kimliğinde Yanılma..........................................................123
d- Kişinin Niteliğinde Yanılma ........................................................123
e- Miktarda Önemli Ölçüde Yanılma ..............................................124
2- Saikte Esaslı Yanılma: Temel Yanılması...........................................124
C- İletmede Yanılma ................................................................................126
D- Yanılmanın Hüküm ve Sonuçları .........................................................127
1- Genel Olarak...................................................................................127
2- Yanılmada Dürüstlük Kuralları ........................................................128
III- Aldatma .............................................................................................129
A- Genel Olarak .......................................................................................129
B- Aldatmanın Koşulları...........................................................................130
1- Aldatma Eylemi (Fiili)......................................................................130
2- Aldatma Kastı .................................................................................131
3- Nedensellik Bağı .............................................................................131
C- Üçüncü Kişinin Aldatması....................................................................132
D- Tazminat .............................................................................................133
E- İspat Yükü............................................................................................133
xii
IV- Korkutma (İkrah) ...............................................................................134
A- Genel Olarak .......................................................................................134
B- Korkutmanın Koşulları.........................................................................134
1- Sözleşmenin Tarafına veya Yakınlarına Yönelmiş Tehlike...............134
2- Tehlikenin Ağır ve Yakın Olması......................................................135
3- Korkutmanın Hukuka Aykırı Olması................................................136
4- Nedensellik Bağı .............................................................................137
C- Tazminat .............................................................................................137
D- Üçüncü Kişinin Korkutması .................................................................137
E- İspat Yükü............................................................................................138
V- İrade Bozukluğunun Sonuçları.............................................................138
§ 18. İRADE İLE İRADE AÇIKLAMASI ARASINDAKİ UYUMSUZLUK:
ÖZELLİKLE MUVAZAA .....................................................................140
I- Genel Olarak ........................................................................................140
II- Tek Taraflı Yaratılan İrade ve İrade Açıklaması Uyumsuzluğu ..............140
A- Zihni Kayıt ...........................................................................................141
B- Latife Beyanı (Şaka).............................................................................141
III- İrade ve İrade Açıklaması Arasında İki Taraflı Yaratılan
Uyumsuzluk: Muvazaa.......................................................................142
A- Kavram................................................................................................142
B- Muvazaanın Çeşitleri...........................................................................143
1- Mutlak Muvazaa.............................................................................143
2- Nisbi Muvazaa ................................................................................143
C- Muvazaanın Hukuki Sonucu................................................................145
1- Genel Olarak...................................................................................145
2- Muvazaanın İspatı ..........................................................................146
D- İyi Niyetin Korunması: Yazılı Borç Tanıması ........................................147
E- İnançlı İşlem ile Muvazaanın Karşılaştırılması .....................................147
§ 19. SÖZLEŞMENİN YORUMLANMASI VE TAMAMLANMASI ...................149
I- Sözleşmenin Yorumlanması .................................................................149
II- Sözleşmenin Tamamlanması...............................................................151
§ 20. BORCUN SEBEBİ VE SEBEBİ GÖSTERİLMEKSİZİN BORÇ
TANIMASI: SOYUT BORÇ İKRARI.....................................................151
I- Kavram ve Koşulları.............................................................................151
II- Niteliği ................................................................................................152
§ 21. AŞIRI İFA GÜÇLÜĞÜ (EMPREVİZYON) ..............................................153
I- Genel Olarak ........................................................................................153
II- TBK.m.138 Hükmünün Uygulanma Koşulları .......................................155
A- Olağanüstü Durumun Varlığı ..............................................................155
xiii
B- Olağanüstü Durumun Öngörülememesi .............................................155
C- Borçlunun Kusuru Bulunmaması.........................................................156
D- Sözleşmenin Yapıldığı Sırada Mevcut Olguların Dürüstlük Kuralına
Aykırı Düşecek Şekilde Borçlunun Aleyhine Değişmiş Olması .................156
E- Borcun Henüz İfa Edilmemiş ya da Yasal Haklar Saklı Tutularak
İfa Edilmiş Olması ...............................................................................157
III- Borçluya Tanınan Haklar ....................................................................157
§ 22. TEMSİL ...........................................................................................160
I- Genel Olarak ........................................................................................160
II- Temsilin Türleri ...................................................................................161
A- Kaynağına Göre: İradi Temsil-Kanuni Temsil.......................................161
1- İradi Temsil .....................................................................................161
2- Kanuni Temsil .................................................................................161
B- Hakkın Kullanılış Şekline Göre: Doğrudan Temsil-Dolaylı Temsil ........162
1- Doğrudan Temsil ............................................................................162
2- Dolaylı Temsil .................................................................................162
III- Doğrudan Temsilin Koşulları ..............................................................163
A- Temsil Yetkisi ......................................................................................163
B- Temsil Olunan Adına Hareket Edilmiş Olması .....................................163
IV- Temsil Yetkisi.....................................................................................165
A- Genel Olarak .......................................................................................165
B- Temsil Yetkisinin Verilmesi .................................................................167
1- Temsilciye Yöneltilen Tek Yanlı İrade Açıklaması ile
Temsil Yetkisi Verilmesi .................................................................167
2- Temsil Yetkisinin Dışa Açıklanması .................................................168
3- Temsil Yetkisinin Şekli.....................................................................168
C- Temsil Yetkisinin Kapsamı ...................................................................168
1- Genel Olarak...................................................................................168
2- Temsilcinin Kendisiyle İşlem Yapması ve Çifte Temsil ....................170
3- Birden Fazla Kişiye Temsil Yetkisi Verilmesi....................................171
D- Temsil Yetkisinin Sona Ermesi ............................................................172
1- Sona Erme Sebepleri ......................................................................172
a- Kendiliğinden Sona Erme ...........................................................173
aa-Kanun Gereği Kendiliğinden Sona Erme ...............................173
bb- Diğer Kendiliğinden Sona Erme Halleri................................174
b- İradi Sona Erme..........................................................................174
2- Sona Ermeye Bağlanan Hukuki Sonuçlar ........................................175
a- Temsilcinin Sona Ermeyi Bilmemesi Durumu.............................176
b- Temsilcinin Sona Ermeyi Bilmesi Durumu..................................176
xiv
aa- İradi Sona Erme ya da Kısıtlama ..........................................176
bb- Kendiliğinden Sona Erme Durumu ......................................177
V- Yetkisiz Temsil ....................................................................................178
A- Genel Olarak .......................................................................................178
B- Yetkisiz Temsile Bağlanan Hukuki Sonuçlar ........................................178
VI- Saklı Hükümler...................................................................................181
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
BORÇ İLİŞKİSİNİN GENEL HÜKÜMLERİ
§ 23. İFA ..................................................................................................183
I- İfa Kavramı, İfanın İşlevi ve Hukuki Niteliği ..........................................183
A- İfa Kavramı..........................................................................................183
B- İfanın İşlevi ..........................................................................................183
II- İfanın Unsurları ...................................................................................184
A- İfanın Tarafları.....................................................................................184
1- Şahsen İfa Zorunluluğu Bulunmaması ............................................184
a- Üçüncü Kişinin İfası ....................................................................184
b- Üçüncü Kişinin İfa ile Alacaklıya Halef Olması............................185
2- İfanın Alacaklıya Yapılmasının Gerekmesi ......................................186
B- İfanın Konusu ......................................................................................186
1- İfanın Edime Uygun Olması Zorunluluğu ........................................186
2- Edimden Başka Şeyle İfa.................................................................187
C- Kısmi İfanın Reddedilebilirliği..............................................................188
D- Bölünemeyen Edimlerde İfa ...............................................................189
1- Alacaklıların Birden Fazla Olması....................................................189
2- Borçluların Birden Fazla Olması......................................................190
E- Parça Borçlarında İfa ...........................................................................191
F- Çeşit (Tür, Nev’i) Borçlarında İfa .........................................................192
G- Seçimlik Borçlarda İfa .........................................................................192
1- Genel Olarak...................................................................................192
2- Seçimlik Edimlerde İmkânsızlık.......................................................193
a- Kusursuz İmkânsızlık ..................................................................193
aa- Baştaki İmkânsızlık...............................................................193
bb- Sonraki İmkânsızlık ..............................................................193
b- Kusurlu İmkânsızlık ....................................................................194
aa- Seçim Hakkı Borçluda İse.....................................................194
bb- Seçim Hakkı Alacaklıda İse...................................................194
H- Para Borçlarında İfa ............................................................................194
xv
1- Genel Olarak...................................................................................194
2- Ülke Parasıyla Ödeme.....................................................................195
3- Yabancı Para Üzerinden Borçlanma................................................196
4- Para Değerindeki Değişimlere Karşı Önlemler................................197
a- Altın Değeri Kaydı.......................................................................198
b- Yabancı Para Değeri Kaydı .........................................................198
c- Endekse Göre Ayarlama Kaydı ...................................................199
5- Para Borçlarında Mahsup ...............................................................199
6- Para Borçlarında Faiz ......................................................................200
a- Faizin Hukuki Niteliği..................................................................200
b- Faiz Borcunun Miktarı................................................................202
aa- Anapara Borcuna Uygulanacak Faiz Oranı...........................202
bb-Temerrüt Halinde Uygulanacak Faiz Oranı...........................203
cc- Mevzuata Göre Faiz Oranı....................................................204
dd- Bileşik Faiz Yasağı ................................................................206
7- Para Borçlarında Ödemenin İspatı..................................................206
a- Makbuz İsteme Hakkı.................................................................206
b- Senedin Geri Verilmesini İsteme Hakkı......................................207
c- Makbuz Verilmesi ve Senet İadesinden Kaynaklanan
Karineler.....................................................................................208
aa- Önceki Dönemlere Ait Edimlerin İfa Edilmiş Olduğu ...........208
bb- Anapara İçin Verilen Makbuz ..............................................209
cc- Senedin Geri Verilmiş Olması...............................................209
III- İFA ZAMANI .......................................................................................210
A- Kavram................................................................................................210
B- İfa Zamanının Tespiti...........................................................................210
1- Genel Kural: Süreye Bağlanmamış Borç..........................................210
2- Süreye Bağlı Borç............................................................................211
a- Belirli Vadeli İşlem......................................................................211
b- Kesin Vadeli İşlem ......................................................................212
3- Sürenin Hesaplanması ....................................................................213
C- Erken İfa ..............................................................................................215
D- Vadede İfa Zamanı..............................................................................216
IV- İFA YERİ .............................................................................................217
A- İfa Yerinin Önemi ................................................................................217
B- İfa Yerinin Belirlenmesi .......................................................................217
1- Para Borçları: Götürülecek Borçlar .................................................217
2- Parça Borçlarında İfa Yeri ...............................................................218
3- Diğer Borçlarda İfa Yeri...................................................................219
xvi
§ 24. KARŞILIKLI EDİMLERİN İFASI ...........................................................219
I- Karşılıklı Edimleri İçeren Sözleşmeler ve Edimlerin İfa Sırası.................219
A- Genel Olarak .......................................................................................219
B- İfa Sırası...............................................................................................220
II- Ödemezlik Def’i...................................................................................221
A- Genel Olarak Ödemezlik Def’i ve Hukuki Niteliği................................221
B- Ödemezlik Def’inin Koşulları ...............................................................222
1- Karşılıklı Borç Yükleyen Bir Sözleşme Bulunmalıdır ........................222
2- Ödemezlik Def’i Aynı Sözleşmedeki Sadece Birbiri ile
Karşılık İlişkisi Olan Edimler İçin Kullanılabilir ................................222
3- Karşılıklı Borçlar Halen Mevcut ve Muaccel Olmalıdır ....................223
4- İfayı İsteyen Taraf Daha Önce İfa İle Yükümlü Olmamalıdır ...........223
5- İfayı Talep Eden Kendi Edimini İfa Etmiş veya İfasını
Önermiş Olmalıdır .........................................................................224
C- Ödemezlik Def’inin Kullanılması ve Hükmü ........................................224
III- İfa Güçsüzlüğü Def’i (Aciz Def’i-Güvenlik Def’i)...................................224
A- Genel Olarak İfa Güçsüzlüğü ve Koşulları............................................224
B- İfa Güçsüzlüğü Def’ine Bağlanan Hukuki Sonuçlar..............................225
§ 25. ALACAKLI TEMERRÜDÜ...................................................................226
I- Kavram ................................................................................................226
II- Alacaklı Temerrüdünün Koşulları ........................................................226
A- Alacaklıya Borcun İfasının Teklif Edilmiş Olması .................................227
B- Haklı Bir Sebep Bulunmaması .............................................................228
III- Alacaklı Temerrüdünün İspatı ............................................................228
IV- Alacaklı Temerrüdünün Sonuçları ......................................................228
A- Borçlunun Sorumluluktan Kurtulması.................................................229
1- Tevdi Hakkı .....................................................................................229
2- Malı Satma ve Satış Bedelini Tevdi Hakkı .......................................230
3- Dönme Hakkı ..................................................................................231
B- Borçlunun Sorumluluğunun Hafiflemesi .............................................231
V- Alacaklı Yüzünden Borcun İfa Edilemediği Diğer Haller .......................231
§ 26. GENEL OLARAK BORÇLARIN İFA EDİLMEMESİNİN SONUÇLARI ........232
I- Borcun İfa Edilmemesi Kavramı ve Borca Aykırılığın Çeşitleri ...............232
II- İfa Davası ve Cebri İcra ........................................................................232
A- İfa (Eda) Davası ...................................................................................232
B- Cebri İcra.............................................................................................234
§ 27. BORCUN İFA EDİLMEMESİ HALİNDE BORÇLUNUN
SORUMLULUĞU .............................................................................235
I- Genel Olarak ........................................................................................235
xvii
A- İfanın İmkânsızlaşması: Borcun Hiç İfa Edilmemesi ............................235
B- Borcun Gereği Gibi İfa Edilmemesi Halinde Sorumluluk .....................236
II- Tazminat Davası..................................................................................237
A- Genel Olarak .......................................................................................237
B- Tazminat İsteminin Koşulu Olarak Zarar .............................................238
1- Olumlu Zarar (Müsbet Zarar) -Olumsuz Zarar (Menfi Zarar) ..........238
2- Fiili Zarar ve Yoksun Kalınan Kâr.....................................................240
3- Manevi Zarar ..................................................................................241
C- Zararın İspatı ve Hesaplanması ...........................................................241
D-Kusur....................................................................................................242
1-Kusura Dayalı Sözleşme Sorumluluğu ve Kusur Kavramı.................242
2- Kusurun İspatı.................................................................................243
3- Sorumsuzluk Anlaşması ..................................................................244
E- Nedensellik Bağı ..................................................................................245
F- Yardımcı Kişilerin Borca Aykırı Fiillerinden Sorumluluk.......................246
1- Genel Olarak...................................................................................246
2- Yardımcı Kişilerin Fiillerinden Sorumluluğun Koşulları ...................246
a- Borçlu ile Zarara Uğrayan Arasında Bir Borç İlişkisi
Bulunmalıdır...............................................................................246
b- Borcun İfası ya da Borç İlişkisinden Doğan Bir Hakkın
Kullanılması Yardımcı Kişiye Bırakılmış olmalıdır .......................247
c- Borcun İfası Üçüncü Kişiye Bırakılabilir Olmalıdır.......................248
d- Yardımcı Kişi İfa ya da Hakkın Kullanımı Dolayısıyla
Alacaklıya Bir Zarar Vermiş olmalıdır .........................................249
e- Borcun Bizzat Borçlu Tarafından İfa Edilmiş Olması Halinde
Dahi Borçlu Zarardan Sorumlu Tutulabilir Olmalıdır ..................250
3- Yardımcı Kişinin Fiiline İlişkin Sorumluluğun Daraltılması ya da
Kaldırılması.....................................................................................250
4- Borçlunun Yardımcı Kişiye Rücu Etmesi..........................................250
§ 28. BORÇLUNUN TEMERRÜDÜ .............................................................251
I- Genel Olarak ........................................................................................251
II- Borçlunun Temerrüdünün Koşulları ....................................................251
A- Borcun Muaccel Olması Gerekliliği .....................................................252
B- İhtar ....................................................................................................252
1- İhtarın Gerekli Olması.....................................................................252
2- İhtarın Gerekli Olmadığı Haller .......................................................254
a- Belirli Vadeli Borçlar...................................................................254
b- Haksız Fiiller ...............................................................................255
c- Sebepsiz Zenginleşme ................................................................255
xviii
d- Dürüstlük Kuralına Göre İhtara Gerek Olmayan Haller..............255
e- Tarafların Anlaşması...................................................................256
C- İfanın Mümkün Olması........................................................................256
D- Alacaklının İfayı Kabule Hazır Olması..................................................256
E- Borçlunun Kusurunun Aranmaması ....................................................257
III- Borçlunun Temerrüdünün Hukuki Sonuçları.......................................257
A- Borçlunun Temerrüdünün Genel Sonuçları ........................................257
1- Gecikme Tazminatı .........................................................................257
2- Beklenmedik Halden Sorumluluk ...................................................258
B- Borçlu Temerrüdünün Para Borçları Bakımından Sonuçları................259
1- Temerrüt Faizi ................................................................................259
a- Genel Olarak Temerrüt Faizi ......................................................259
b- Temerrüt Faizi Oranı ..................................................................261
2- Temerrüt Faizini Aşan Zararın Tazmini (Aşkın Zarar) ......................263
C- Karşılıklı Borç Yükleyen Sözleşmelerde Borçlunun
Temerrüdünün Sonuçları.....................................................................264
1- Genel Olarak...................................................................................264
2- Uygun Süre Verilmesi .....................................................................265
3- Süre Verilmesinin Gerekli Olmadığı Haller .....................................266
a- Süre Verilmesinin Etkisiz Olması ................................................266
b- Temerrüt Nedeniyle Borcun İfasının Borçlu İçin
Yararsız Kalması .........................................................................267
c- Nisbi Kesin Vadeli İşlem Bulunması............................................267
4- Alacaklının Seçimlik Hakları ............................................................268
a- Aynen İfa ve Gecikme Tazminatı................................................269
b- Aynen İfadan Vazgeçme ve Olumlu Zararın Giderilmesi............270
c- Sözleşmeden Dönme..................................................................270
aa- Dönmenin Hukuk Niteliği.....................................................271
bb- Dönme Halinde İstenebilecek Tazminat..............................271
5- Sürekli Borç İlişkilerinde Temerrüt ve Fesih ...................................271
6- Kısmi Temerrüt ...............................................................................272
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
BORÇLARIN SONA ERMESİ VE ZAMANAŞIMI
§ 29. BORÇLARIN SONA ERMESİ ..............................................................275
I- GENEL OLARAK ....................................................................................275
II- Asıl Borca Bağlı Borçların Sona Ermesi.................................................276
III- İbra ....................................................................................................277
xix
IV- Yenileme............................................................................................278
A-Genel Olarak ........................................................................................278
B- Yenilemenin Koşulları .........................................................................279
1- Mevcut Bir Borç Bulunmalıdır ........................................................279
2- Yeni Bir Borç Kurulmuş Olmalı........................................................280
3- Yenileme İradesi ile Hareket Edilmiş Olmalıdır...............................280
C- Yenilemenin Hükümleri.......................................................................280
D- Cari Hesaplara İlişkin Durum...............................................................281
V- Alacaklı ve Borçlu Sıfatlarının Birleşmesi ............................................282
A-Genel Olarak ........................................................................................282
B-Birleşmenin Hükümleri ........................................................................283
VI- Sonraki İfa İmkânsızlığı ......................................................................284
A-Genel Olarak ........................................................................................284
B- İmkânsızlığa Bağlanan Hukuki Sonuçlar ..............................................285
1- Genel Olarak...................................................................................285
a-Kusursuz İmkânsızlık ...................................................................285
b- Kusurlu İmkânsızlık ....................................................................285
2- Alacaklıya Bildirme Yükümlülüğü ...................................................285
3- Kaim Değerlerin Durumu................................................................286
C- Kısmi Kusursuz İmkânsızlık..................................................................287
VII- Takas ................................................................................................288
A- Genel Olarak.......................................................................................288
B- Takasın Hukuki Niteliği........................................................................289
C- Takasın Koşulları .................................................................................290
1- Tarafların Birbirinden Alacaklı Olması (Karşılıklı Alacaklılık)................290
2-Borçların Özdeş Olması ........................................................................291
3- Alacakların Muaccel Olması ................................................................293
4- Takas Edilecek Borcun Dava Edilebilir Olması .....................................293
5- Takastan Feragat Edilmemiş Olması ...................................................294
6- Takasın Kanunen Yasaklanmamış Olması............................................294
D- Takasın Hükümleri..............................................................................295
§ 30. ZAMANAŞIMI .................................................................................296
I- Zamanaşımı Kavramı............................................................................296
II- Zamanaşımı Süresi ve Hak Düşürücü Süre ...........................................297
III- Zamanaşımına Tabi Olan Haklar.........................................................297
IV- Zamanaşımı Süreleri ..........................................................................298
A- Genel Olarak .......................................................................................298
B- TBK.m.147’de Düzenlenen Beş Yılık Zamanaşımı Süreleri ..................298
C- Zamanaşımı Sürelerinin Başlangıcı ve Hesaplanması..........................299
xx
1- Sürenin Başlaması...........................................................................299
2- Zamanaşımının Hesaplanması ........................................................301
3- Zamanaşımının Durması .................................................................302
4-Zamanaşımının Kesilmesi ................................................................304
D- Sürelerin Kesinliği ...............................................................................306
E- Zamanaşımından Feragat....................................................................307
V- Zamanaşımının Sonuçları....................................................................309
A- Asıl Alacak Bakımından Zamanaşımının Sonuçları ..............................309
B- Bağlı Alacaklar Yönünden Zamanaşımının Sonuçları...........................309
BEŞİNCİ BÖLÜM
HAKSIZ FİİLLERDEN DOĞAN BORÇLAR
§ 31. GENEL OLARAK HAKSIZ FİİL SORUMLULUĞU...................................311
I- Kavram ................................................................................................311
II- Haksız Fiil Sorumluluğunun Koşulları...................................................311
§ 32. HUKUKA AYKIRI FİİL........................................................................312
I- Kavram ................................................................................................312
II- Uyulması Gereken Kuralların Kaynakları .............................................312
III- Hukuka Aykırı Fiilin Görünüm Şekilleri ...............................................313
IV- Hukuka Uygunluk Nedenleri ..............................................................314
A- Genel Olarak .......................................................................................314
B- Kanunun Tanıdığı Yetkinin Kullanılması ..............................................315
C- Zarar Görenin Rızası ............................................................................316
D- Üstün Nitelikte Özel veya Kamusal Yarar............................................318
1- Üstün Nitelikte Özel Yarar ..............................................................318
2- Üstün Nitelikte Kamusal Yarar........................................................319
E- Haklı Savunma (Meşru Müdafaa)........................................................320
F- Zorunluluk Hali (Iztırar Hali) ................................................................322
G- Hakkını Kendi Gücüyle Koruma ..........................................................323
§ 33. ZARAR ............................................................................................324
I- Genel Olarak ........................................................................................324
II- Zarar ...................................................................................................324
III- Maddi Zarar-Manevi Zarar .................................................................325
IV- Maddi Zararın Nitelenmesi Bakımından Ayırımlar .............................325
A- Fiili Zarar-Yoksun kalınan Kazanç (Kâr) ...............................................325
B- Doğrudan Doğruya Uğranılan Zarar- Yansıma Yoluyla Zarar...............326
C- Doğrudan Zarar-Dolaylı Zarar..............................................................326
D- Mevcut Zarar-Gelecekteki Zarar .........................................................327
xxi
§ 34. NEDENSELLİK BAĞI .........................................................................327
I- Nedensellik Kavramı ............................................................................327
§ 35. KUSUR ............................................................................................328
I- Kusur Kavramı......................................................................................329
II- Kusurun Çeşitleri.................................................................................329
A- Kasıt ....................................................................................................329
B- İhmal ...................................................................................................330
III- Kusurun Ağırlığının Rolü.....................................................................331
IV- Kusurun Gerçekleşmesine Engel Olan Haller......................................331
A-Ayırt Etme Gücünden Yoksunluk .........................................................331
B-Beklenmedik Hal (Kaza) .......................................................................332
§ 36. KUSURSUZ SORUMLULUK (KUSURA DAYANMAYAN
SORUMLULUK)...............................................................................332
§ 37. TÜRK BORÇLAR KANUNUNDA DÜZENLENEN KUSURSUZ
SORUMLULUK HALLERİ ..................................................................334
I- Hakkaniyet Sorumluluğu......................................................................334
II- Özen Sorumluluğu (Sebep Sorumluluğu) .............................................335
A-Adam Çalıştıranın Sorumluluğu ...........................................................335
1- Genel Olarak...................................................................................335
2- TBK.m.66 Hükmünün Uygulama Alanı............................................335
3- Adam Çalıştıranın Sorumluluğu Koşulları .......................................336
4- Karineler ve Kurtuluş Kanıtı ............................................................337
5- Çalıştırılana Rücu ............................................................................337
6- TBK.m.66 ve TBK.m.116 Hükümlerinin Karşılaştırılması.................338
B- Hayvan Bulunduranın Sorumluluğu ....................................................338
1- Genel Olarak...................................................................................338
2- Kapsam ...........................................................................................339
3- Sorumluluğun Koşulları ..................................................................340
4- Karine ve Kurtuluş Kanıtı ................................................................340
5- Hayvan Bulunduranın Rücu Hakkı ........................