Bölgesel İktisat

İÇİNDEKİLER
GİRİŞ ............................................................................................................................................... 1
Birinci Bölüm
EKONOMİK DÜŞÜNCEDE ALANSAL ANALİZ VE BÖLGESEL BÜYÜME
MODELLLERİ
I. KURULUŞ YERİ TEORİSYENLERİ ............................................................................................................... 6
1. ALANSAL ANALİZİN HABERCİLERİ .................................................................................................... 7
A. Richard Cantillon (1680-1734) ........................................................................................................... 7
B. Dr. Quesney (1694-1770) .................................................................................................................. 8
C. Adam Smith (1723-1790) ................................................................................................................... 8
D. David Ricardo (1772-1823) ................................................................................................................ 9
2. ALANSAL EKONOMİNİN KURUCUSU: Von THÜNEN (1783-1850) .................................................. 11
3. ALFRED WEBER .................................................................................................................................. 14
4. TORD PALANDER ................................................................................................................................ 15
5. AUGUSTE LÖSCH ................................................................................................................................ 19
II. ETKİ ALANINI SAPTAYAN TEORİSYENLER ........................................................................................... 21
1. REILLY KANUNU .................................................................................................................................. 21
2. MERKEZİ YERLER TEORİSİ ................................................................................................................ 24
3. DPT TARAFINDAN YAPILAN ETKİ ALANI SAPTAMA ÇALIŞMASI ................................................. 28
A. Etki Alanı Anket Çalışmalarının Niteliği............................................................................................ 28
B. Kırsal Karakterli Yerleşme Merkezlerinin Etki Alanları ..................................................................... 29
C. Kentsel Karakterli Yerleşme Merkezlerinin Etki Alanları .................................................................. 30
4. STEWART'IN NÜFUS VE UZAKLIK ÜZERİNE KURULAN CAZİBE MODELİ ................................... 34
5. YERLEŞME MERKEZLERİNİN BÜYÜKLÜK SIRASI YASASI ............................................................ 35
III. BÖLGESEL BÜYÜME ve KALKINMA TEORİLERİ .................................................................................. 37
1. EKONOMİK BÜYÜME VE EKONOMİK KALKINMA KAVRAMLARI .................................................. 38
2. NEOKLASİK BÖLGESEL BÜYÜME TEORİSİ ..................................................................................... 39
3. İÇSEL BÜYÜME TEORİSİ .................................................................................................................... 41
4. KALKINMA İKTİSADINDA BÖLGESEL KALKINMA YAKLAŞIMLARI ………………………….……43
A. Rosenstein-Rodan’ın Büyük İtiş Görüşü…………………… … ………………………………………..43
B. İhracat-Tabanlı Kalkınma Modeli…………………………… … ……………………………….……….44
C. Kalkınma Kutupları Modeli……………………………………………………...…………….....…….. 44
5. İKTİSADÎ COĞRAFYA VE YENİ EKONOMİK COĞRAFYA………………………………...……….……..47
A. İktisadi Coğrafya………………………….........................................…….…… .……………………..47
B. Yeni Ekonomik Coğrafya…………………………………..……..………. ..…...…….…….…… …....48
vi
İkinci Bölüm
FAALİYETLERİN ALANDA DAĞILIM NEDENİ OLARAK
İŞLETMELERİN KURULUŞ YERİ SEÇİMİ KARARLARI
I. TAŞIMA HARCAMALARI ............................................................................................................................ 56
1. HAMMADDEYE YÖNELİK İŞLETMELER ............................................................................................ 57
2. ENERJİ KAYNAĞINA YÖNELİK İŞLETMELER .................................................................................. 58
3. PAZARA YÖNELİK İŞLETMELER ....................................................................................................... 61
4. SERBEST İŞLETMELER ...................................................................................................................... 62
II. DIŞSAL EKONOMİLER .............................................................................................................................. 63
1. DİĞER İŞLETMELERİN FAALİYETLERİ SONUCU SAĞLANAN DIŞSAL EKONOMİLER .............. 64
A. Satın Alınan Yarı İşlenmiş Mamullerden Sağlanan Dışsal Ekonomiler .......................................... 64
B. Kalifiye Eleman Sağlanarak Kazanılan Dışsal Ekonomiler .............................................................. 65
C. Pazarlama Avantajı Nedeniyle Sağlanan Dışsal Ekonomiler .......................................................... 66
D. Satın Alınan Hizmetlerden Sağlanan Dışsal Ekonomiler ................................................................. 67
2. KAMUSAL FAALİYETLER SONUCU ORTAYA ÇIKAN DIŞSAL EKONOMİLER ........................... 67
A. Altyapı Hizmetleri ............................................................................................................................. 67
B. Mahalli Vergi ve Özendirme Önlemleri ............................................................................................ 70
3. OLUMSUZ DIŞSAL EKONOMİLER...................................................................................................... 72
4. DIŞSAL EKONOMİLERİN MALİYET ÜZERİNDEKİ ETKİSİ ................................................................ 73
III. ÖTEKİ KURULUŞ YERİ ETMENLERİ ....................................................................................................... 74
1. İKLİM ..................................................................................................................................................... 74
2. ASKERİ TEHLİKE ................................................................................................................................. 74
IV. ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ VE KURULUŞ YERİ ETMENLERİ .................................................... 75
V. TEKNOLOJİK EVRİM VE İŞLETMELERİN KURULUŞ YERİ SEÇİM KARARLARI ................................ 76
VI. GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERİN GELİŞMİŞ ÜLKELERİN
DENEYİMLERİNDEN ALACAKLARI DERSLER ...................................................................................... 77
Üçüncü Bölüm
EKONOMİK ALAN VE ÜÇ BÖLGE KAVRAMI
I. EKONOMİK ALAN: ULUSAL PLANA MEKAN BOYUTUNUN KATILMASI ............................................. 79
1. PLANLAMA DÜŞÜNCESİNİN DOĞUŞU.............................................................................................. 80
2. İKTİSADİ PLANLAMANIN ÖZELLİKLERİ VE PLAN HAZIRLAMA TEKNİĞİ ..................................... 81
A. İktisadi Planlamanın Özellikleri ........................................................................................................ 82
B. Ulusal Kalkınma Planlarının Hazırlanma Tekniği ............................................................................. 82
C. Teknik Alan (Sektörlerarası Akım Tablosu) ..................................................................................... 83
D. Ekonomik Alan: Ulusal Plana Mekan Boyutunun Kazandırılması .................................................. 86
II. PLANLAMA BÖLGELERİNİN SAPTANMASI: HOMOJEN, POLARİZE VE PLAN BÖLGE ................... 88
1. HOMOJEN BÖLGE ............................................................................................................................... 89
A. Homojen Alan ................................................................................................................................... 89
B. Homojen Bölge ................................................................................................................................. 91
2. POLARİZE BÖLGE ............................................................................................................................... 93
A. Polarize Bölge .................................................................................................................................. 93
B. Polarize Bölgenin Saptanması ......................................................................................................... 94
C. Ülkemizde Polarize Bölge Saptama Çalışmaları ............................................................................. 96
vii
3. PLAN BÖLGE........................................................................................................................................ 98
A. Plan Bölge ........................................................................................................................................ 99
B. Plan Bölgenin Saptanması ............................................................................................................. 100
C. Ülkemizde Plan Bölge Saptama Çalışmaları ................................................................................. 102
Dördüncü Bölüm
EKONOMİK GELİŞME SONUCU ORTAYA ÇIKAN
BÖLGESEL GELİŞME FARKLARI
I. BÖLGESEL DENGESİZLİĞİN ORTAYA ÇIKIŞ NEDENLERİ .................................................................. 112
1. DENGESİZLİĞİN TARİHSEL KÖKENİ ............................................................................................... 112
A. Sanayi Devrimi ve Bölgesel Dengesizliğin Ortaya Çıkışı ............................................................... 112
B. Teknik Uygarlık Evreleri ve Bölgelerarası Farklılıkların Ortaya Çıkışı .......................................... 113
2. BÖLGESEL SOSYO-EKONOMİK FARKLILIKLARIN
ORTAYA ÇIKIŞ SÜRECİ ..................................................................................................................... 121
3. KALKINMA KUTUPLARI TEORİSİ ..................................................................................................... 122
A. Diğer Bölgelerin Ekonomik Gelişmesini Durdurucu Etkiler ............................................................ 123
B. Diğer Bölgelerin Gelişmesini Sağlayıcı Etkiler ............................................................................... 125
C. Bu İki Kategori Etkinin Birlikte Bulunmasından Doğan Sonuçlar ................................................... 126
4. PROBLEMLİ BÖLGE TÜRLERİ ......................................................................................................... 132
A. Az Gelişmiş Bölgeler ...................................................................................................................... 132
B. Duraklamış Bölgeler ....................................................................................................................... 133
C. Aşırı Kalabalık Bölgeler.................................................................................................................. 133
II. BÖLGESEL DENGESİZLİĞİN SAKINCALARI ........................................................................................ 134
1. BÖLGESEL DENGESİZLİĞİN YARARLARI ...................................................................................... 134
2. GERİ KALMIŞ BÖLGE SORUNLARI ................................................................................................. 135
A. Bölgesel Dengesizliğin Ekonomik Sakıncaları .............................................................................. 135
B. Bölgesel Dengesizliğin Sosyo-politik Sakıncaları…………………………………………………….137
a. Amerika’da Kuzey-Güney Savaşı ve Günümüzdeki Ayrılıkçı Hareketler... …..……… ……...137
b. Pakistan Devleti'nin İkiye Bölünmesi ……………………………………..………………….……141
c. Kanada'da Quebec Sorunu ………………………………………………………..………….……142
d. Fransa'da Bretonya ve Korsika Sorunu ………………………………………..…………….……143
e. Belçika'da Bölünme Çanları ……………………………………………..………………….…...…145
f. İspanya'da Bask ve Katalonya Sorunu ……………………………………………..…….……......147
g. İngiltere’de İrlanda ve İskoçya Sorunu ……………………..………………….. …………….…..151
k. İtalya'da Bağımsızlık Hayalleri: Pandanya Cumhuriyeti ve Veneto Bölgesinde…………….
Bağımsızlık Ateşİ…………………………………………………………………………….…... 158
3. AŞIRI KALABALIK BÖLGELERİN SORUNLAR ............................................................................... 162
A. Kır-Kent Dengesinin Bozulması ..................................................................................................... 163
B. Büyük Kentlerin Ortaya Çıkışı, Sorunları ve Optimal Kent Büyüklüğü.......................................... 165
viii
Beşinci Bölüm
TÜRKİYE'DE BÖLGELERARASI SOSYAL VE
EKONOMİK GELİŞMİŞLİK FARKLARI
I. TÜRKİYE'DE BÖLGELERARASI FARKLILIKLARIN ORTAYA ÇIKIŞ NEDENLERİ .............................. 188
1. COĞRAFİ NEDENLER ........................................................................................................................ 189
2. TARİHSEL NEDENLER ...................................................................................................................... 191
A. Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Bölgelerarası Farklılaşmanın Ortaya Çıkış Süreci .............. 191
B. Cumhuriyetin İlk Yıllarında Bölgelerarasındaki Gelişmişlik Farkları ............................................... 193
II. CUMHURİYET DÖNEMİ'NDE BÖLGELERARASI GELİŞMİŞLİK FARKLARININ
GELİŞİMİ VE BU FARKLARI AZALTMAYA YÖNELİK POLİTİKALAR .............................................. 199
1. 1923-1950 YILLARI ARASINDAKİ DÖNEM (DEVLETÇİLİK DÖNEMİ) ............................................ 200
2. LİBERAL DÖNEM: 1950-60 YILLARI ARASI .................................................................................... 203
3. 1960'DAN GÜNÜMÜZE KADAR UZANAN PLANLI DÖNEMDE, BÖLGELERARASI
GELİŞMİŞLİK FARKLARINI AZALTMAYA YÖNELİK POLİTİKALAR ......................................... 204
A. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967) ............................................................................... 206
B. İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972) ................................................................................. 208
C. Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977) ............................................................................. 209
D. Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983) ......................................................................... 209
E. Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989).............................................................................. 210
F. Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994) ............................................................................... 211
G. Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000) ............................................................................. 213
H. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005) ........................................................................... 214
İ. Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2007-2013)……………………………………….…..……..215
K. Onuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2014-2018)………………………………...…………...………..216
L. Planlı Dönemde Gerçekleştirilen Bölgesel Planlama Çalışmaları ................................................. 216
4. TÜRKİYE-AVRUPA BİRLİĞİ MALİ İŞBİRLİĞİ KAPSAMINDAKİ BÖLGESEL
KALKINMA PROGRAMLARI. ......................................................................................................... 236
A- Bölgesel Kalkınma Bileşeni…………………………………..…………………….……………………239
B- Sınır Ötesi İşbirliği Kapsamında Yürütülen Programlar……………………………………..……..…243
5. TÜRKİYE'DE BÖLGELSEL GELİR DENGESİZLİĞİNİN ZAMAN İÇİNDE GÖSTERDİĞİ
DEĞİŞİKLİKLERİ SAPTAMAYA YÖNLİK AMPİRİK ÇALIŞMALAR ………………….....…….....245
III. TÜRKİYE'NİN DOĞUSU İLE BATISI ARASINDAKİ GELİŞMİŞLİK
FARKLARININ GÜNÜMÜZDEKİ YOĞUNLUĞU ................................................................................. 247
1. BÖLGELERİMİZİN SOSYO-EKONOMİK GELİŞMİŞLİK KISSASLARI AÇISINDAN
KARŞILAŞTIRILMASI ........................................................................................................................ 248
A. Demografik Durum ......................................................................................................................... 248
B. Kentleşme ...................................................................................................................................... 251
C. Gelir Dağılımı ................................................................................................................................. 256
D. İşgücüne Katılım ve İstihdam………..……………………………………………………………….…262
D. Endüstriyel Yapı ............................................................................................................................. 266
E. Tarım .............................................................................................................................................. 270
E. DIŞ Ticaret ..................................................................................................................................... 271
G. Sağlık Hizmetleri ............................................................................................................................ 273
K. Eğitim Hizmetleri ............................................................................................................................ 275
L. Kamu Hizmetleri ............................................................................................................................. 281
2. SOSYO-EKONOMİK GELİŞMİŞLİK ENDEKSİNE GÖRE İLLERİN GELİŞMİŞLİK SIRALAMASI…….282
A. Birinci Kademe Gelişmiş İller (En Gelişmiş 8 İl) ……………………………………………….……282
B. İkinci Kademe Gelişmiş İller (13 İl)…………………………………….…………………....…….…..284
C. Üçüncü Kademe Gelişmiş İller (12 il)……………………………………………………..………..…285
ix
D. Dördün Kademe Gelişmiş İller (17 il) …………………………………………………….....…..……287
E. Beşinci Kademe Gelişmiş İller (16 il) …………………………………………..................…………288
F. Altıncı Kademe Gelişmiş İller (15 il) ……………………………………………………………….….289
Altıncı Bölüm
BÖLGELERARASI GELİŞMİŞLİK FARKLARINI
AZALTICI POLİTİKANIN İLKE, AMAÇ VE ARAÇLARI
İLE ÇEŞİTLİ ÜLKELERDE İZLENEN POLİTİKALAR
I. BÖLGELERARASI GELİŞMİŞLİK FARKLARINI AZALTICI POLİTİKANIN
TEMEL İLKELERİ ...................................................................................................................................... 301
1. SOSYAL KÂRLILIK İLKESİ ................................................................................................................ 301
2. YAPAY KALKINMA KUTBU İLKESİ .................................................................................................. 302
3. HALKIN KATILMASI İLKESİ .............................................................................................................. 303
II. BÖLGELERARASI GELİŞMİŞLİK FARKLARINI AZALTICI POLİTİKANIN
AMAÇLARI ................................................................................................................................................ 304
1. NÜFUSUN ÜLKEDE USSAL DAĞILIMI ............................................................................................. 305
2. GERİ KALMIŞ BÖLGELERİN EKONOMİK VE SOSYAL KALKINMASI........................................... 306
III. BÖLGELERARASI GELİŞMİŞLİK FARKLARINI AZALTICI POLİTİKANIN
ARAÇLARI ............................................................................................................................................... 308
1. EKONOMİK FAALİYETLERİN TEŞVİK TEDBİRLERİYLE GERİ KALMIŞ
YÖRELERE YÖNELMESİNİN SAĞLANMASI.................................................................................... 310
A. Teşvik Tedbirlerinin Çeşitleri .......................................................................................................... 310
B. Teşvik Tedbirlerinin Girdi Fiyatını Düşürmeye ya da Çıktı Fiyatını
İyileştirmeye Yönelik Tedbirler Olarak Ayırımı ........................................................................ 312
C. Teşvik Tedbirlerinden Projelerin Yararlanması Konusunda
Başvurulan Yöntemler ................................................................................................................... 313
D. Teşvik Tedbirlerinin Etkinliği .......................................................................................................... 314
2. BÖLGESEL KALKINMA İÇİN GEREKLİ KAMU YATIRIMLARININ GERÇEKLEŞTİRİLMESİ ....... 316
A. Üretken Kamu Yatırımları............................................................................................................... 316
B. Altyapı Yatırımları ........................................................................................................................... 317
3. YÖNETİMSEL ÖRGÜTÜN BÖLGESEL KALKINMA SORUNLARINA ADAPTASYONUNU
SAĞLAMAK ............................................................................................................................................ 321
A. Mevcut Yönetimsel Örgütü Saptanan Plan Bölgelerine Göre
Gözden Geçirme Gereği................................................................................................................. 322
B. Plan Bölgelerin Yönetim Kademelerine Yetki Devri, Yetki Genişliği veya
Yerinden Yönetim İlkelerinin Uygulanması Gereği ........................................................................ 325
C. Yerel ve Bölgesel Yönetimin Personel ve Mali Olanakları ............................................................. 326
D. Halkın Yönetime Katılması............................................................................................................. 328
E. Yönetim Kademeleri Arasında Koordinasyon Sağlanması ............................................................ 328
F. Özel Kuruluşlar: Bölgesel Gelişme ve Kalkınma Ajansları ............................................................. 329
4. METROPOLİTEN BÖLGELERİN GELİŞMESİNİN SINIRLANDIRILMASI ........................................ 331
A. Nüfusun Kırda Tutulması ............................................................................................................... 332
B. Büyük Kentlere Girişte Vize ve/veya Kelle Vergisi Uygulaması ..................................................... 333
C. Metropoliten Bölgelerdeki Faaliyetlerin Bir Kısmının Az Gelişmiş
Bölgelere Transferi ........................................................................................................................ 333
D. Büyük Kentlerin Nüfuslarını Çevreye Dağıtmaya Yönelik Projeler:
Yeni Kentler ve Uydu Kentler ........................................................................................................ 334
x
Yedinci Bölüm
BÖLGELERARASI GELİŞMİŞLİK FARKLARINI
AZALTMAYA YÖNELİK ARAÇLAR VE TÜRKİYE
I. EKONOMİK FAALİYETLERİ GERİ KALMIŞ YÖRELERE YÖNELTMEYİ
AMAÇLAYAN TEŞVİK TEDBİRLERİ ........................................................................................................ 337
1. ÜLKEMİZDE GERİCE YÖRELERE UYGULANAN TEŞVİKLER ....................................................... 338
A. Teşvik Tedbirlerinin Uygulandığı Kalkınmada Öncelikli Yöreler ..................................................... 338
B. 1967- 2014 Yılları Arasında Geri Kalmış Yörelere (İllere) VerilenTeşvikler………………………... 339
C. Halen Yürürlükte Olan Teşvikler (15/06/2012 tarih 2012/3305 Sayılı Yatırımlarda
Devlet Yardımları Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı)……………………………………………..... 344
2. GERİ KALMIŞ YÖRELER İÇİN ÖNGÖRÜLEN TEŞVİK TEDBİRLERİNİN ELEŞTİRİSİ................... 355
A. 1963-1985 Yılları Arasında Kalkınmada Öncelikli Yöreler İçin Öngörülen Teşvikler
ve Alınan Sonuçlar .................................................................................................................... 356
B. 1985'den 1997’e Arasında Kalkınmada Öncelikli Yöreler İçin Öngörülen Teşvikler
ve Alınan Sonuçlar……………………………………………………………………………....……..357
C. 1998-2002 Arasında Az Gelişmiş Yöreler İçin Öngörülen Teşvikler ve Alınan Sonuçlar…….…..358
D. 2004 Yılında Çıkarılan 5084 Sayılı Teşvik Yasası ile 2005 Yılında Çıkarılan 5350
Sayılı 5084 Sayılı Yasayı Değiştiren Yasa ve Bu Yasaya Tepkiler … ……………….……..……361
E. 2009 Yılında Çıkarılan Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar’ın Uygulanması…….....365
F. Halen Yürürlükte Olan Teşviklerin (2012 tarihli Yatırımlarda Devlet Yardımları
Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı) Uygulanmasında Kat Edilen Mesafe………………….….. 366
II. BÖLGESEL KALKINMA İÇİN GEREKLİ ALTYAPI YATIRIMLARININ
YAPILMASI ............................................................................................................................................. 367
III. YÖNETİMSEL ÖRGÜTÜN BÖLGESEL KALKINMA SORUNLARINA
ADAPTASYONU ...................................................................................................................................... 370
1. MEVCUT YÖNETİMSEL ÖRGÜTÜN SAPTANAN PLAN BÖLGELERİNE
GÖRE GÖZDEN GEÇİRİLMESİ .......................................................................................................... 370
A. Türkiye'nin Bugünkü Merkezi ve Yerel Yönetim Yapısı ................................................................. 370
B. Türkiye'de Merkezi Yönetimin Bugünkü Bölgesel Kuruluşları ....................................................... 372
C. Merkezi Yönetimin Bölge Düzeyinde Örgütlenmesi …………………………………….…………...374
2. PLAN BÖLGELERİNDEKİ YÖNETİM KADEMELERİNE YETKİ DEVRİ,
YETKİ GENİŞLİĞİ VE YERİNDEN YÖNETİM İLKELERİNİ UYGULAMAK ...................................... 379
3. YEREL VE BÖLGESEL YÖNETİMİN PERSONEL VE MALİ OLANAKLARI ................................... 380
4. HALKIN YÖNETİME KATILMASI ....................................................................................................... 381
5. YÖNETİM KADEMELERİ ARASINDA KOORDİNASYON SAĞLANMASI ....................................... 382
6. ÖZEL KURULUŞLAR: BÖLGESEL KALKINMA AJANSLARI ......................................................... 382
A. Ülkemizde 2006 Yılından Önce Faaliyete Geçmiş Olan Kalkınma Ajansları …...................……383
B. Ülkemizde 2006 Yılında Çıkarılan 26 Bölgede Kalkınma Ajansı Kurulması Hakkındaki
Kanun ve Bu Kanunun Uygulanmasında Kat Edilen Mesafe ………...…………………………..384
IV. METROPOLİTEN BÖLGELERİN GELİŞMELERİNİN SINIRLANDIRILMASI ....................................... .401
1. NÜFUSUN KIRDA TUTULMASI ......................................................................................................... 401
A. "Tarım Kent" Yaklaşımı .................................................................................................................. 401
B. "Merkez Köy" Yaklaşımı ................................................................................................................. 402
C. "Köykent" Yaklaşımı ....................................................................................................................... 403
D. "Toplu Çiftlik" Yaklaşımı ................................................................................................................. 404
E. Tarımköy Uygulaması………..………………………………………………………….……… ……. 405
xi
E. Merkez Köy, Köykent ve Tarımköy Uygulamalarının Günümüzdeki Durumu ve
Entegre Kırsal Kalkınma Projeleri .................................................................................................. 407
2. BÜYÜK KENTLERE GİRİŞTE VİZE VE/VEYA KELLE VERGİSİ UYGULAMASI ............................ 413
3. METROPOLİTEN BÖLGELERDEKİ FAALİYETLERİN BİR KISMININ
GERİ BÖLGELERE TRANSFERİ ....................................................................................................... 413
4. BÜYÜK KENTLERİN NÜFUSLARININ YENİ KURULACAK KENTLERE
DAĞITILMASI ...................................................................................................................................... 414
Sekizinci Bölüm
KALKINMA KUTUPLARI TEORİSİ VE YAPAY KALKINMA
KUTUPLARININ YARATILMASI
I. DENGELİ KALKINMA MI DENGESİZ KALKINMA MI? ........................................................................... 419
1. DIŞSAL EKONOMİLER ...................................................................................................................... 419
2. DENGELİ KALKINMA ......................................................................................................................... 421
3. DENGESİZ KALKINMA ...................................................................................................................... 424
II. KALKINMA KUTUPLARI .......................................................................................................................... 428
1. SÜRÜKLEYİCİ BİRİM ......................................................................................................................... 429
A. Sürükleyici Endüstri ....................................................................................................................... 429
B. Endüstriyel Kompleks..................................................................................................................... 430
C. Sürükleyici Birimin Özellikleri ......................................................................................................... 431
2. KUTUPLAŞMA MEKANİZMASI ......................................................................................................... 432
A. Kutuplaşmış Kalkınmanın Koşulları ............................................................................................... 432
B. Kutupların Çevreleri Üzerindeki Etkileri ......................................................................................... 433
C. Kutuplaşmanın Bölge Üzerindeki Etkileri ....................................................................................... 435
3. KUTUPLAŞMA TEORİSİNİN SENTEZİ .............................................................................................. 437
A. Kutuplaşmış Kalkınma Teorisi Ne Değildir?................................................................................... 437
B. Kutuplaşmış Kalkınma Nedir? ........................................................................................................ 437
III. YAPAY KALKINMA KUTBUNUN YARATILMASI .................................................................................. 438
1. BÖLGE YAPISINI GELİŞMEYE HAZIR HALE GETİREBİLME AMACINA YÖNELİK MÜDAHALELER439
2. KALKINMA KUTUPLARININ YARATILMASINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR ............................... 439
3. GÜNEY İTALYA'DA BARİ-TARENTE ENDÜSTRİYEL KALKINMA
KUTBU DENEMESİ ................................................................................................................................ 441
A. Güney İtalya Kalkınma Denemesi .................................................................................................... 441
B. Pouilles Bölgesi'nin Sosyal Ve Ekonomik Yapısı ............................................................................. 442
C. Kalkınma Kutbunun Oluşmasını Sağlayacak Sürükleyici Birimlerin Seçimi ..................................... 444
xii
Dokuzuncu Bölüm
YENİ SANAYİ ODAKLARI VE ANADOLU KAPLANLARI
I. YENİ SANAYİ ODAKLARI TEORİSİ ......................................................................................................... 450
1. YENİ SANAYİ ODAKLARININ ORTAYA ÇIKMASINDA
ETKİN OLAN GELİŞMELER ............................................................................................................... 451
A. Post-Fordist Üretim Sistemine Geçiş ............................................................................................. 451
B. Neo-Liberal İktisat Politikalarının İtibar Görmesi ve Küreselleşme ................................................ 451
C. Yeni Ekonomi ................................................................................................................................. 452
2. YENİ SANAYİ ODAKLARININ ÖZELLİKLERİ ................................................................................... 453
3. YENİ SANAYİ ODAKLARININ BAŞARILARINA KATKI YAPAN UNSURLAR ............................... 454
A. Girişimcilik Ortaklık Olgusu ............................................................................................................ 454
B. Bölgesel Gelişme ve Kalkınma Ajansları ....................................................................................... 455
C. Bölgesel Teşvikler .......................................................................................................................... 456
D. Teknoparklar: Yüksek Teknolojiye Dayalı Sanayi Odakları ........................................................... 457
II. TÜRKİYE’DE YENİ SANAYİ ODAKLARI ................................................................................................. 458
1. ÜLKEMİZDE YENİ SANAYİ ODAKLARININ ORTAYA ÇIKMASINDA ETKİN
OLAN SANAYİLEŞME STRATEJİSİ: İHRACATA YÖNELİK SANAYİLEŞME ................................. 459
A. 1923-1980 Arası İzlenen İthal İkameci Sanayileşme Politikaları ................................................... 459
B. 1980’den İtibaren Uygulanmaya Başlanan İhracata Yönelik
Sanayileşme Politikaları ................................................................................................................. 460
2. GELENEKSEL SANAYİ MERKEZLERİ, GELENEKSEL SANAYİ MERKEZLERİNİN ETKİSİ
ALTINDAKİ
MERKEZLER VE YENİ SANAYİ ODAKLARININ SON YİRMİ YILDAKİ GELİŞMELERİ.............. 461
A. Geleneksel Sanayi Merkezlerinin, Bu Merkezlerin Ard Bölgesinde
Bulunan İllerin ve Yeni Sanayi Odaklarının Türkiye İmalat Sanayi
İçindeki Paylarının Seyri ................................................................................................................. 463
B. Yeni Sanayi Odakları Olarak Nitelenen İllerde İmalat Sanayinde Faaliyette
Bulunan İşletmelerin, Sektörlere ve Hukuki Durumuna Göre Dağılımı .......................................... 466
C. Yeni Sanayi Odakları Olarak Nitelenen İllerde Net Göç Hızlarının
1980-1990 Arasındaki Değişimi .................................................................................................... 467
3. YENİ SANAYİ ODAKLARI OLARAK NİTELENEN İLLERİN ÖZELLİKLERİ ................................... 468
A. Denizli ............................................................................................................................................ 468
B. Gaziantep ....................................................................................................................................... 469
C. Eskişehir ........................................................................................................................................ 470
D. Kahramanmaraş ............................................................................................................................ 471
E. Afyon .............................................................................................................................................. 472
F. Çorum ............................................................................................................................................. 472
4. YENİ SANAYİ ODAKLARININ OLUŞUMUNA KATKI YAPAN FAKTÖRLER .................................. 473
A. Girişimcilik-Ortaklık Örnekleri: Bölgesel Gelişme ve Kalkınma Ajansları...................................... 474
B. Yatırım Teşvik Tedbirleri ................................................................................................................ 474
C. Teknoloji Geliştirme Merkezleri ve Teknoparklar ........................................................................... 476
D. Finansman Kaynağı Olarak Kredi Avantajı .................................................................................... 477
E. Kamu İktisadi Teşekküllerinin Sanayi Odakların Oluşmasındaki Rolleri....................................... 478
F. Sanayi Kuruluşları Altyapı Politikaları: Küçük Sanayi Siteleri ve
Organize Sanayi Bölgeleri .............................................................................................................. 480
G. Sanayi Destek Birimleri.................................................................................................................. 483
KAYNAKÇA .................................................................................................................................................. 490